Głównym wątkiem „Randki w ciemno” są perypetie Waltera Davisa (granego właśnie przez Bruce’a Willisa), który na ważne, służbowe spotkanie, musi przyjść z towarzyszką. Jako że obecnie nie pozostaje w związku, brat umawia go na tytułową randkę w ciemno z Nadią (w tej roli wystąpiła Kim Basinger). Wątkiem pobocznym, na którym chciałabym się skupić, jest uporczywe nękanie, którego ofiarą padła Nadia.
Przejawy stalkingu (kadr z filmu „Randka w ciemno”)
Niejednokrotnie twórcy filmowi zapytani o to, skąd czerpią inspirację do swoich dzieł odpowiadają, że z życia. Słyszymy przecież przy okazji chociażby premier: „scenariusz do tego filmu napisało samo życie”. Ja chciałabym odwrócić ten schemat tak, aby moi klienci, ofiary przestępstwa uporczywego nękania, zaczęły czerpać z kinematografii. Zaczęły brać przykład z tych bohaterów ekranu, którzy – świadomie lub nieświadomie, ale poradzili sobie ze stalkingiem, prześladowaniem. Aby pokrzywdzeni tym przestępstwem, wiedzieli jakie są przejawy stalkingu. Ale też czego unikać, jakich zachowań nie powielać. Aby uczyli się po prostu na błędach innych. Bo co innego, jeśli nie tak sugestywny przekaz jak film, ma bardziej przemówić do wyobraźni ofiar?
Zacznę od filmu z Bruce’m Willisem z przyczyn prywatnych- to mój ulubiony aktor. Głównym wątkiem „Randki w ciemno” są perypetie Waltera Davisa (granego właśnie przez Bruce’a Willisa), który na ważne, służbowe spotkanie, musi przyjść z towarzyszką. Jako że obecnie nie pozostaje w związku, brat umawia go na tytułową randkę w ciemno z Nadią (w tej roli wystąpiła Kim Basinger). Brat ostrzega go jednak, że alkohol na kobietę nie działa dobrze. Ta, jak to ujęto „traci kontrolę” i „robi się szalona”. Oczywiście Walter zapomina o dobrych radach i podaje Nadii szampana, a to wyzwala całą serię niefortunnych zdarzeń…
Nie będę się rozpisywać o ekscesach Nadii, jej nieprzewidywalnych zachowaniach, czasem wręcz niekulturalnych, w wyniku których Walter trafi pracę. Bo wątkiem, na którym chciałabym się skupić, jest uporczywe nękanie, którego ofiarą padła Nadia. Jej stalkerem okazuje się być były partner David Bedford. Ale po kolei.
Na wystawie sztuki współczesnej Nadia wyznaje Walterowi, że zerwała z Davidem 3 miesiące wcześniej, bo się im „nie układało”. A na pytanie Waltera doprecyzowuje, że był psychopatą.
W miarę upływu filmu dowiadujemy się więcej o Davidzie, który akurat pojawia się na tej samej wystawie co główni bohaterowie, oczywiście niby przypadkiem. „Świrnięty były”, bo tak nazywa go dziewczyna, prześladował ją miesiącami i z jego powodu musiała się przeprowadzać dwa razy.
Nadia próbuje schować się przed byłym partnerem za rzeźbą i prosi Waltera by ją zasłonił. Za późno, David ich dostrzega, podchodzi i twierdzi, że chce się tylko przywitać. Ale niech nikogo nie zwiodą pozory – akcja zagęszcza się w ciągu kilkunastu sekund.
Jakie są pierwsze przejawy stalkingu w wydaniu byłego partnera? David najpierw przeprasza Nadię za swoje wcześniejsze zachowanie, usprawiedliwiając się zakochaniem. Czyli sprawia wrażenie, że chce tylko porozmawiać. Ale już po chwili, kiedy Walter bierze ją za rękę i próbują odejść, David zaczyna rozpytywać o rodzaj łączącej ich relacji, podnosi głos. Po prostu robi awanturę, a nawet chwyta Waltera za poły marynarki. Następnie chce go uderzyć, ale trafią ręką w rzeźbę. Walter i Nadia uciekają, a David odgraża się „znajdę cię, łajdaku”.
To są właśnie pierwsze przejawy stalkingu- różne zachowania byłego partnera, które nie sprawiają przyjemności ofierze. Stalker raz jest miły, uprzejmy. A po chwili agresywny, kłótliwy. Może w ciągu godziny wyznać ofierze miłość oraz obrzucić ją obelgami. (Tu opisałam więcej przykładów: Nękanie przez byłego partnera).
Jak się okazuje, daleko nie uciekli. Po ok. piętnastu minutach filmu, kiedy Walter i Nadia opuścili już firmową kolację, znowu spotykają Davida.
Ten ich po prostu śledził, jechał za nimi samochodem. Oczywiście na pytanie czy ich śledził, odpowiada wymijająco, że „martwił się o Nadię”. David znowu atakuje Waltera, próbuje mu zniszczyć samochód (wali m.in. pięścią w karoserię), a nawet grozi, że go zabije, gania go wokół auta, wykrzykuje „nie kochasz jej tak, jak ja”. Walterowi i Nadii znowu udaje się uciec. I znowu nie na długo. (Groźby są typowe przy stalkingu – Stalking i groźby karalne w kodeksie karnym).
David nadal śledzi głównych bohaterów, pojawia się na dyskotece, potem na imprezie w prywatnym domu. To są kolejne przejawy stalkingu. Za każdym razem ma pretensje do Waltera, że ten próbuje uwieść Nadię, grozi mu; panowie wdają się w bójkę.
Walter doprowadzony do ostateczności też zaczyna grozić Davidowi, tyle że bronią (która, tak na marginesie, w ogóle do niego nie należy), a następnie strzela w jego kierunku, w ziemię, ale w Davida nie trafia. Przyjeżdża policja zaalarmowana zdaje się przez parkingowego. I w ten oto sposób Walter z ofiary staje się przestępcą. Zostaje zatrzymany, wypuszczony za tak zwaną kaucją, a następnie, po ok. tygodnia postawiony przed sąd. Walterowi grozi nawet kara dwóch lat pozbawienia wolności.
Paradoks tej sytuacji polega na tym, że przecież to Walter został zaatakowany jako pierwszy, to jemu David groził, próbował go pobić. Walter jednak dał się sprowokować.
Sprawa w sądzie jest krótka. David okazuje się adwokatem, na prośbę Nadii występuje w roli obrońcy Waltera, a sędzią jest … ojciec Davida. (Nie tylko muszki pod szyją u obu panów zdradzają więzy krwi). Walter zostaje uniewinniony. Ta na marginesie warto dodać, że w polskim systemie karnym takie postępowanie byłoby nieważne, sędzia bowiem, jako ojciec obrońcy, podlega wyłączeniu. Innymi słowy, nie mógłby takie sprawy prowadzić.
Ale wracając do kwestii zasadniczej. W połowie filmu jest taka znamienna scena, w której Walter zdaje sobie sprawę, że David, były partner Nadii, to „naprawdę jakiś maniak”. I ma rację. David to stalker.
Australijscy psychiatrzy (P. E. Mullen, M. Pathé i R. Purcell opisali swoje badania nad stalkerami na stronie ajp.psychiatryonline.org/doi/full/10.1176/ajp.156.8.1244) zakwalifikowaliby Davida zapewne do kategorii „rejected stalker” czyli osób odrzuconych, takich, których związek zakończył się nie z ich inicjatywy.Ja więcej pisałam o tym tutaj: Typy stalkerów według psychiatrów.
David ma wszystkie cechy stalkera:
David, jako typowy nękacz, za pomocą różnych środków chce bowiem osiągnąć swój cel i doprowadzić do tego, aby znowu ze swoją ofiarą byli razem. I mu się to udaje, bo przecież Nadia w końcu zgadza się na małżeństwo z nim. (Nie będę zdradzać zakończenia filmu i zostawię kwestię ślubu niedopowiedzianą).
Gdyby realia filmowe przenieść z USA, gdzie akcja się toczy, na grunt Polski i to na dodatek do czasów obecnych, to David zapewne odpowiadałby za czyn z art. 190a § 1 kodeksu karnego. Artykuł 190a paragraf 1 kk stanowi, że kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności.
Napisałam, że David odpowiadałby w Polsce za stalking, gdyby przenieść te sytuacje filmowe w czasy obecne. Chodzi bowiem o to, że „Randka w ciemno” została nakręcona w roku 1987. A wtedy w naszym kodeksie karnym nie było jeszcze takiego przestępstwa. W Polsce stalking jest karalny dopiero od 6 czerwca 2011 roku, wówczas zaczął obowiązywać wspomniany art. 190a kk. (Więcej przeczytasz o tym tutaj: Czym jest stalking?).
Ale wracając do pytania tytułowego, czego ofiary uporczywego nękania mogłyby się nauczyć od Waltera oraz od Nadii?
Po pierwsze, Nadia powinna wiedzieć, że padła ofiarą przestępstwa i że może to zgłosić organom ścigania (Uporczywe nękanie – gdzie zgłosić?) Nadia tego nie zrobiła i nie uwolniła się od prześladowcy. Być może, gdyby złożyła zawiadomienie o przestępstwie, to David, bojąc się chociażby konsekwencji prawnych, zaprzestałaby nękania. W szczególności, że jest adwokatem, więc zakładamy, że zależałoby mu na prawie wykonywania zawodu.
Być może Nadia uzyskałaby zakaz zbliżania się Davida do niej. (Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym zakazie, przeczytaj ten wpis: 5 rzeczy, które musisz wiedzieć o zakazie zbliżania się)
To są tylko przypuszczenia, ale oparte jednak na podobnych sprawach, w których sprawcy często zaprzestają swoich naprzykrzających się praktyk po powzięciu wiedzy, że pokrzywdzeni udali się do prokuratury albo na komisariat policji. Że się komuś zwierzyli, że poznali swoje prawa, że nie są osamotnieni po prostu w tej walce.
Po drugie Nadia źle postępowała z Davidem. Kiedy David do nich podszedł w galerii sztuki, zaczęła go prosić „tylko bez awantur”. Na pytanie Davida, od jak dawna się spotyka się z Walterem, odpowiada „nie twoja sprawa”, co go tylko „nakręciło”. Najprawdopodobniej Nadia nie wiedziała, że jedynym skutecznym sposobem walki ze stalkerem jest okazywanie mu obojętności, nie wchodzenie w nim w żadne interakcje.
Postępując zgodnie z zaleceniami psychologów, kiedy tylko dziewczyna zauważy pierwsze przejawy stalkingu, powinna odejść bez słowa. Nie odpowiadać na jego pytania, potraktować Davida jak powietrze, zachowywać się po prostu jakby go tam w ogóle nie było. Nadia nie powinna była o nic prosić byłego partnera, bo to i tak nic nie da.
Więcej rad, jak zachowywać się w stosunku do stalkera, przeczytasz tu: Ofiara stalkingu- kim jest? Kto należy do grupy ryzyka?
Paweł Droździak, warszawski psychoterapeuta pracujący z ofiarami uporczywego nękania słusznie zauważa, że „Nękacz specjalnie przedłuża takie negocjacje w nieskończoność, wywleka winy prawdziwe i urojone, targuje się i stosuje tysiące sztuczek. Jeśli wysyła ci smsy a ty w odpowiedzi wysyłasz mu prośby by więcej nie pisał, robisz dokładnie to, czego on chce. Treść smsa nie jest ważna. Ważne jest, że poświęcasz tej osobie swoją uwagę. Zrobi wszystko byś robiła to nadal. Jeśli zorientuje się, że najwięcej energii poświęcasz mu kiedy jesteś w złości, wywoła twoją złość, by cię sprowokować do działania”.
Na tym blogu już dwa lata temu udzieliłam pokrzywdzonym przestępstwem uporczywego nękania kilku rad, jak postępować w tego typu przypadkach, ale powtórzę. Co zatem robić aby nękacz dał sobie, mówiąc potocznie, spokój? Otóż okazywać mu obojętność.
Stalkerowi trzeba konsekwentnie okazywać obojętność. To znaczy nie odpisywać na SMS-y, ani na maile. Poza tym jednym, który sugeruję wystosować do stalkera z treścią, że wzywamy go do zaniechania naruszenia naszej prywatności. (Jak wezwać stalkera do zaprzestania nękania?).
Nie należy do stalkera oddzwaniać, nie można wdawać się w żadne utarczki. Pamiętaj też żeby nie wykonywać w stosunku do stalkera żadnych gestów, nie odpowiadać na zaczepki, nie okazywać zniecierpliwienia.
Jakie błędy popełniła Nadia już wiemy, co natomiast źle zrobił Walter? Walter na początku reaguje na Davida w sposób prawidłowy, w galerii odpowiada mu zdawkowo „przeprosiny przyjęte” i próbuje odejść pociągając za sobą Nadię. Następnie kiedy widzi, że David ich śledził, próbuje go zgubić; nie chce z nim walczyć przy samochodzie, ale ucieka się pewnego rodzaju fortelu, żeby się od niego uwolnić. Nie tłumaczy Davidowi, że to co tamten robi jest złe, bo zapewne do stalkera i tak by to nie trafiło.
Z upływem czasu Walter daje się jednak sprowokować, czego dowodem jest celowanie z broni, a następnie strzelanie do Davida. Walterowi po prostu puściły nerwy. Jakie były tego konsekwencje wiemy- to Walter stanął przed sądem, a David- stalker, prawdziwy przestępca triumfował.
W swojej praktyce zawodowej niejednokrotnie spotkałam się z sytuacjami, że to ofiary, osoby pokrzywdzone przez stalkera, miały problemy prawne. Nękacz bowiem je nagrał, kiedy te w chwili już totalnej bezradności, zaczęły grozić, że naślą na niego kogoś z rodziny albo same go zamordują, a potem złożył zawiadomienie o przestępstwie na swoją szkodę. Znane są też przypadki kiedy stalkerzy składają wiele zawiadomień o wykroczeniach popełnianych przez ofiarę, wszczynają mnóstwo postępowań sądowych, żeby wyprowadzić ją z równowagi, aby pokrzywdzony stracił czas, pieniądze, był zaangażowany w błahe spory, a tym samym stracił z pola widzenia istotę – że sam jest ofiarą.
Rekomenduję „Randkę w ciemno” nie tylko wszystkim fanom komedii, Bruce’a Willisa, ale też ofiarom uporczywego nękania – „Randka w ciemno” (1987)
Wykonanie strony: 